هنر قلم زنی از رشته های سنتی ایران با قدمت هزارساله می باشد که تاکنون میان هنرمندان مقبول است. این هنر، در اصل به معنای کنده‌کاری و تزئین سطوح فلزی همچون مس، برنج، نقره و طلا با استفاده از ابزارهایی ساده اما قدرتمند چون قلم و چکش است. در فرآیند قلمزنی، هنرمند با ضربات دقیق چکش، طرح‌ها و نقش‌هایی را که در ذهن دارد، به آرامی بر سطح فلز می‌نشاند؛ گویی فلز، کاغذی‌ست که کلمات آن با چکش نوشته می‌شود. قلمزنی روی طلا، به‌ویژه، جایگاه ویژه‌ای در میان رشته‌های فلزکاری دارد و در طبقه‌بندی هنرهای صناعی قرار می‌گیرد. با وجود پیشرفت تکنولوژی، جایگاه این هنر در دل هنرمندان ایرانی همچنان محفوظ مانده و با اشتیاق دنبال می‌شود.
آموزشگاه فتاحی با چندین دهه فعالیت در رشته های آموزش گوهرشناسی، گوهر تراشی، طراحی طلا و جواهر و قلم زنی طلا یکی از بهترین آموزشگاه های شهر کرج است که تمامی دوره های آموزشی خود را در کارگاه‌های مجهز زیر نظر سازمان فنی حرفه ای تشکیل می دهد. در پایان پس از کسب نمره قبولی در امتحان پایان دوره با مدرک معتبر بین المللی سازمان فنی حرفه ای روانه بازار کار می شوید. دقت داشته باشید که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، قلمزنی طلا را به‌عنوان یکی از هنرهای سنتی جهان می‌شناسند.
اگر شما مدرک معتبر سازمان فنی و حرفه‌ای را دریافت کنید، می‌توانید با استفاده از آن برای مهاجرت به این کشورها اقدام کنید.
آموزش قلم زنی طلا و جواهر
آموزش قلم زنی یکی از راه‌های حفظ و احیای هنرهای سنتی ایرانی است، که در آن با استفاده از ابزارهای خاص، طرح‌ها و نقوش زیبا بر روی سطوح فلزی حکاکی می شود. آموزشگاه فتاحی با برگزاری دوره‌های تخصصی قلمزنی طلا برای مبتدیان و هنرجویان پیشرفته، هنرجویان را با تکنیک‌های مختلف این هنر آشنا می‌کند و به آن‌ها کمک می‌کند تا مهارت‌های خود را در خلق آثار هنری ارزشمند تقویت کنند.
با بهره‌گیری از اساتید مجرب و ارائه کارگاه‌های عملی، این آموزشگاه به هنرجویان کمک می‌کند تا توانایی‌های خلاقانه خود را پرورش دهند و به یک هنرمند مستقل در زمینه قلم زنی طلا تبدیل شوند.
کلاس های آموزش قلم زنی طلا
حکاکی روی سنگ های قیمتی و یا همان قلم زنی طلا و نقره، شامل تزئین سطح خارجی از طریق تکنیک هایی مانند خطوط کنده کاری، توخالی کردن، ایجاد شیارهای طرح دار و خراش است که همه با ابزارهای تیز انجام می شود. دو روش اصلی وجود دارد: برجسته و نیمه برجسته.
در نقش برجسته، طرح بر روی یک سطح سنگی صاف یا برجسته حک می شود، با ناحیه اطراف توخالی شده، که اغلب منجر به پروفیل می شود. در حکاکی، محوطه اطراف بدون حکاکی باقی می ماند، در حالی که طرح فرورفته است، گاهی اوقات آینه کاری می شود و اغلب به عنوان مهر یا مهر استفاده می شود.
دوره های آموزشی قلم زنی
آموزشگاه فتاحی، موسسه جواهرسازی با تجربه بالا، خانم ها و آقایان می توانند در دوره های طراحی و ساخت جواهرات حرفه ای از سطوح مبتدی تا پیشرفته شرکت کنند. به دانش آموزان پس از اتمام دوره دیپلم اعطا می شود و فرصت هایی برای کاریابی دارند.
این آموزش روش های گام به گام کار با فلزات گرانبها از جمله طلا، نقره و فلزات رنگی مانند مس و برنج را پوشش می دهد که ویژگی های ذوب و شکل دهی مشابهی با طلا و نقره دارند. هنرجویان دوره های قلم زنی را یاد می‌گیرند و در پایان دوره، می‌توانند طرح‌هایی را از کاتالوگ‌های جواهرات تکرار کنند یا قطعات اصلی خود را بسازند. کلاس‌ها طرح‌های مدرنی را معرفی می‌کنند که با سلیقه‌های معاصر همخوانی دارند، اگرچه این تکنیک‌ها دانش‌آموزان را قادر می‌سازد تا سبک‌های کلاسیک جواهرات را ایجاد کنند.
دوره های قلم زنی طلا به صورت گروهی برگزار می شود، اما هر دانش آموز آموزش شخصی دریافت می کند و کلاس ها به محض تکمیل ثبت نام شروع می شود.
قلم زنی طلا چیست؟
همان‌گونه که در ابتدای بحث اشاره شد، این هنرِ ارزشمند یکی از شاخه‌های صنایع دستی محسوب می‌شود. پایه‌ی این هنر، کنده‌کاری و تزئین نقوش بر سطح فلزاتی مانند برنج، طلا، مس و نقره است. اجرای آن با استفاده از قلم‌های مخصوص و چکش فولادی صورت می‌گیرد. این فرآیند ترکیبی از مهارت، ظرافت و ذوق هنری را به نمایش می‌گذارد. قلمزنی برجسته، نوعی خاص از این هنر دستی به شمار می‌آید. در این روش، حالت‌های سه‌بعدی بر سطح فلز پدید می‌آید. این سبک در ساخت ضریح امامزاده‌ها کاربرد فراوان دارد.
نوع دیگری از برجسته‌کاری نیز وجود دارد که با قلمزنی برجسته تفاوت دارد. این نوع، روش نیم‌برجسته نامیده می‌شود. در سبک نیم‌برجسته، به جای قلم‌های خاص، از قلم‌های معمولی استفاده می‌شود.
تاریخچه هنر قلم زنی
باستان‌شناسان با حفاری و اکتشافات خود نشان داده‌اند که فلز برای نخستین‌بار در دوران ماقبل تاریخ ظاهر شده است. انسان‌های ماقبل تاریخ مشاهده کردند که سنگ‌های دارای مس، در نزدیکی آتش ذوب می‌شوند و مس از سنگ جدا می‌گردد. آن‌ها پس از کشف این ویژگی، مس را با کوبیدن به شکل‌های مختلف درآوردند و از آن برای ساخت اسلحه استفاده کردند.
این اسلحه‌ها نسبت به ابزارهای سنگی کارآمدتر بودند. در اوایل هزاره اول پیش از میلاد، صنعتگران در نقاط مختلف ایران، به‌ویژه شمال، شمال غرب و حاشیه دریای خزر، به فلزکاری و قلمزنی پرداختند. باستان‌شناسان در جریان کاوش‌های سال ۱۳۳۵ شمسی، جام طلای حسنلو را کشف کردند که از آثار برجسته آن دوره به‌شمار می‌آید. در دوران شکوفای صفوی، هنر قلمزنی به نقطه‌ی اوج خود رسید و بر روی فلزاتی چون مس، طلا و دیگر آلیاژها، جلوه‌ای بی‌نظیر یافت.
ویژگی‌های یک اثر اصیل قلمزنی
هنگام بررسی آثار قلمزنی، توجه به چند نکته کلیدی می‌تواند اصالت و کیفیت آن را مشخص کند.
- اولین نکته این است که نقوش استفاده‌شده باید از اصالت و پیشینه‌ی طرح‌های سنتی ایرانی برخوردار باشند؛ طرح‌هایی که با الهام از فرهنگ غنی و تاریخ پر فراز و نشیب این سرزمین شکل گرفته‌اند.
- از سوی دیگر، عدم باقی‌ماندن قیر بر سطح یا پشت اثر نشانه‌ای از دقت در فرآیند ساخت است. همچنین، نباید هیچ‌گونه سوراخ یا آسیب فیزیکی در بدنه کار دیده شود؛ چرا که این موارد از کیفیت نهایی می‌کاهند.
- در آثاری که نیازمند لحیم‌کاری هستند، هماهنگی جنس لحیم با فلز پایه و یکنواختی آن نقش بسیار مهمی دارد. اگر لحیم‌کاری به‌درستی انجام نگیرد، هم زیبایی ظاهری و هم دوام اثر به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
- نکته‌ای ظریف اما کلیدی این است که نقوش ایجادشده با قلمزنی دستی، برخلاف نمونه‌های ماشینی، هرگز کاملاً یکسان و هم‌اندازه نیستند؛ همین تفاوت‌های ظریف، اصالت و هنر دست را به نمایش می‌گذارند. این ناهماهنگی‌های ظریف، امضای هنر دست‌اند و به اثر روح می‌بخشند.
و در نهایت، برای تشخیص اصالت اثر، آن را در دست بگیرید. وزن قابل توجه آثار قلمزنی اصیل، به دلیل جنس فلز و تراکم کار است؛ این وزن نشان‌دهنده‌ی زحمتی است که هنرمند در خلق آن با ظرافت بسیار به‌کار برده است.
شیوه کار قلم زنی چگونه است؟
شیوه‌ی قلمزنی به این صورت است که ابتدا سطح شیء مورد نظر با لایه‌ای از قیر پوشانده می‌شود. ضخامت این قیر باید به گونه‌ای باشد که هنگام ضربات چکش، علاوه بر حفظ شکل کلی اثر، مانعی موثر در برابر سوراخ شدن و آسیب دیدن بدنه فراهم کند.
بعد از قیر گرفتن طرح به صورت چرمه و گرد ذغال به بدنه منتقل و بعد با قلمی با همین نام نیم برده می شود. در فرآیند اجرای طرح‌های ذهنی، آموزش قلمزنی به گونه‌ای است که طرح بدون استفاده از چرمه، مستقیماً بر روی بدنه نیم‌بر نقش می‌بندد.
در ادامه نقش با قلم فولادی که نوک آن حالت های مختلفی دارد پایین بری و پرداز می شود .قلم هایی چون تخم گلی، نیم ور، گرسوم، ناخنی،بادامی و…نیز وجود دارند. پس از پایان فرآیند آموزش قلمزنی، قیر با استفاده از حرارت جدا شده و باقی‌مانده‌های اضافی آن به‌طور کامل پاک‌سازی می‌شود.
انواع سبک های قلم زنی
مکتب شیراز
این هنر عمدتاً بر روی نقره اجرا می‌شود و شامل مراحلی چون برجسته‌کاری، نیم‌بر کردن، طراحی و کف‌سازی است. از جمله نقوش شاخص در این سبک می‌توان به طرح زیبای گل و مرغ اشاره کرد.
سبک تبریز
برای حرکت قلم بیشتر از فشار دست استفاده می شود، در نهایت عمق زیادی ندارد.
سبک اصفهان
در این سبک، از ضربات چکش برای ایجاد نقوش استفاده می‌شود و طرح‌ها معمولاً عمق زیادی دارند. هنرمندان از این شیوه هنری، به‌ویژه برای تزیینات مربوط به بارگاه ائمه، بهره می‌گیرند. به این سبک قلم زنی ریز و برجسته می گویند.
ابزار های قلم زنی کدامند؟
مهم ترین وسیله ای که در قلم زنی مصرف دارد، فلز است که انواع مختلفی از جمله مفرغ، برنج، طلا، نقره و مس دارد.
ابزار مهم دیگر برای قلم زنی قلم و چکش می باشد. قلم‌زنان، با توجه به نوع کار، از ابزارهای متنوعی مانند تیزاب، گیره، گرده، سوهان، انبر، گچ، سرپیک، مخزن سوخت، قالب، قیچی، تابه، زیرتابه، پرگار، قیر، تسمه، سنگ و کنده بهره می‌گیرند.
مراحل قلم زنی
دقت کنید قبل از قلم زدن، درون شیئی که قصد طراحی آن را دارید باید از قیر مذاب پر شود. قیر باید درون شیئی بدون خلاء باشد و پس از سرد شدن کاملا سفت شود. اینگونه سروصدا ناشی از قلمزنی بسیار کم می شود و از سوراخ شدن فلز حین عملیات قلمزنی جلوگیری می شود. هم اکنون برای شروع طرح اولیه مورد نظر خود را بر روی شیئی پیاده سازی کنید. برای انتقال طرح بر روی شیئی بهتر است تا سطح فلز کاملا چرب باشد. برای اینکه طرح نقشه به خوبی بر روی شئی قرار گیرد، نقشه را با پودر زغال که در دستمال نرمی پیشده شده روی نقشه کشیده شود. پودر ذغال از سوراخ های نقشه عبور کرده و بر روی سطح فلز قرار می گیرد. اکنون هنرمند می تواند با استفاده از قلم های آجدار عملیات قلمزنی را شروع کند.
محتوای دوره مقدماتی آموزش قلمزنی طلا و جواهر
در دوره مقدماتی قلم زنی، شما با اصول و تکنیک‌های ابتدایی این هنر اصی
ل آشنا خواهید شد. در این دوره، ابتدا به معرفی انواع قلم های قلم زنی، به ویژه ریزه قلم و نحوه صحیح نگهداری و استفاده از آن‌ها پرداخته می‌شود. همچنین، هنرجویان با چکش‌های مخصوص قلم زنی و کاربردهای مختلف آن ها در شرایط مختلف آشنا می شوند.
آشنایی با انواع پرگارها و نحوه استفاده از آن‌ها در تقسیم‌بندی طرح‌ها از دیگر مباحث این دوره است. علاوه بر این، شما یاد خواهید گرفت که چگونه قیر را برای آماده‌سازی سطوح مسطح و ظروف حجمی مانند گلدان‌ها استفاده کنید.
مدرس در این دوره، روش‌های طراحی و انتقال طرح روی سطوح مسی یا برنجی، تقسیم‌بندی ظروف حجمی، و نحوه کار با قلم‌های ریزه‌قلم برای اجرای جزئیات دقیق را آموزش می‌دهد. در نهایت، هنرجویان با نحوه تمیز کردن قیر از سطوح مسطح، خالی کردن قیر از داخل ظرف و مراحل پرداخت و سیاه‌کاری آثار خود آشنا خواهند شد تا بتوانند آثار قلم زنی خود را به پایان برسانند.
تفاوت رشته‌های هنری قلم‌کاری و قلمزنی طلا
قلم کاری هنر ایجاد نقش و طرح بر روی پارچه است، که تاریخ آن به دوران غزنویان در ایران بازمی‌گردد. این هنر به شیوه‌ای خاص و با استفاده از قلم و رنگ، طرح‌هایی زیبا و ظریف بر روی پارچه‌ها ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر، قلم زنی هنر حکاکی و ایجاد نقوش بر روی فلزات است، که قدمت آن به هزاران سال قبل در ایران می‌رسد. هنرمندان در این رشته با استفاده از قلم و چکش، طرح‌های دقیق و زیبا را بر سطوح فلزی مانند مس، برنز و نقره ایجاد می‌کنند.
دوره آموزش قلم زنی برای چه کسانی مناسب است؟
دوره‌های آموزش قلم زنی مناسب افرادی است که به هنرهای دستی و صنایع دستی علاقه دارند، به‌ویژه در زمینه طلا و جواهرسازی. این دوره‌ها برای گروه‌های مختلفی مفید است، از جمله:
- علاقمندان به هنر و صنایع دستی: کسانی که به دنبال یادگیری مهارت‌های جدید هنری و دستی هستند.
- افرادی که قصد پر کردن اوقات فراغت خود با یک حرفه هنری دارند.
- افرادی که به دنبال کسب درآمد از منزل هستند: کسانی که می‌خواهند هنر قلمزنی را به عنوان یک شغل خانگی شروع کنند.
- طلا و جواهرسازان و طراحان: کسانی که قصد دارند طراحی جواهرات را به صورت حرفه‌ای آغاز کنند یا به‌طور پاره‌وقت از آن درآمد داشته باشند.
- مالکان فروشگاه‌های طلا و جواهر: افرادی که می‌خواهند کارگاه قلمزنی راه‌اندازی کرده و به تولید محصولات خود بپردازند.
- افرادی که در طراحی طلا و جواهر تجربه دارند، می‌توانند با یادگیری مهارت‌های قلمزنی، وارد بازار کار طلا و جواهرسازی شوند و مسیر حرفه‌ای شدن در این صنعت را دنبال کنند.
این دوره به افراد کمک می‌کند تا مهارت‌های لازم برای موفقیت در این حوزه را کسب کرده و وارد دنیای جواهرسازی و هنرهای دستی شوند.
نتیجه گیری
مزیت کلیدی این دوره‌ها، اعطای مدرک معتبر بین‌المللی سازمان فنی و حرفه‌ای است که نه‌تنها در بازار داخلی اعتبار بالایی دارد، بلکه امکان مهاجرت هنرمندانه به کشورهای توسعه‌یافته را نیز فراهم می‌کند.