الماس طبیعی در ردیف سنگ‌های خارق‌العاده‌ای است که تقریباً در طبیعت به همه رنگ‌های رنگین‌کمان وجود دارند و با توجه به بررسی های به‌عمل آمده هیچ دو الماسی دقیقاً هم‌رنگ هم نیستند. این هدیه زیبای طبیعت است که در دل زمین بوجود می آید و با ترکیبات گوناگون، طیف مختلفی از رنگ‌های جذاب و منحصربفرد را به نمایش می‌گذارند.
اصلی‌ترین و مهم ترین عنصر تشکیل‌دهنده الماس طبیعی، کربن است؛ اما طی فرایندی خاص به شکل‌‌های متفاوت کریستالی درآمده است. اگرچه کربن به صورت‌های مختلفی دیده می‌شود، روال شکل‌گیری الماس به‌قدری پیچیده است که محصول نهایی در شمار سخت‌ترین سنگ‌های قیمتی قرار می‌گیرد درحالی‌که گرافیت که مثل الماس از کربن تشکیل شده، بسیار نرم است تا جایی که به‌راحتی می‌توانیم با آن بنویسیم.
با پیشرفت تکنولوژی از روش‌های مختلفی برای تغییر رنگ، میزان شفافیت و حتی بهبود ماندگاری الماس طبیعی استفاده شده درحالی‌که بسیاری از انواع الماس به طور طبیعی رنگ‌های متفاوتی دارند.
در این مقاله از آموزشگاه فتاحی با ما همراه باشید تا با خواص سنگ الماس طبیعی بیشتر آشنا شوید.
دوره گوهرشناسی سنگ های قیمتی یکی از دوره های آموزش طلا سازی آموزشگاه فتاحی می باشد.
سنگ الماس در طبیعت
بسیاری از قطعات الماس در نتیجه رانش زمین به سطح زمین می‌آیند که البته در ساخت جواهر به کار می‌روند؛ اما در آزمایش‌ها، پوسته اقیانوس هم در آن‌ها یافت شده است. به این ترتیب، شکل الماس در طبیعت، کاملاً متفاوت از چیزی است که در فروشگاه‌های طلا و جواهر به چشم می‌خورد.
گاهی در اثر برخورد سیارک‌ها با زمین، حرارت و فشار تولید می‌شود که در این صورت شرایط لازم برای ساخت الماس وجود خواهد داشت. این اتفاق در کشورهایی مثل روسیه خصوصاً سیبری زیاد به چشم می‌خورد.
عکس الماس طبیعی در ایران یا سایر نقاط جهان، حاکی از این است که این سنگ پیش از تراش‌خوردن، به زیبایی آنچه در فروشگاه‌های طلا و جواهر می‌بینید نیست.
رنگ سنگ الماس طبیعی
رنگ الماس از خصوصیاتی محسوب می‌شود که بر زیبایی و در نهایت ارزش الماس تأثیرگذار است. مؤسسه گوهرشناسی GIA آمریکا، انواع الماس طبیعی را در طیفی بین D تا Z گروه بندی کرده است که گروه D تا F مربوط به خالص‌ترین الماس‌هایی می باشد که بی‌رنگ می باشند.
طیف G تا J الماس‌هایی است که بی‌رنگ هستند و فقط افراد حرفه‌ای توانایی تشخیص ته‌رنگ آن را دارند. در طیف الماس‌های K تا M تشخیص رنگ برای چشم غیرمسلح و افراد عادی سخت است.
در طیف بعد الماس‌های رده N تا R است، الماس‌های بسیار کم‌رنگ می‌باشند که با چشم غیرمسلح قابل دیدن هستند. در نهایت سنگ‌های رده S تا Z هستند که به رنگ‌های زرد یا قهوه‌ای کم‌رنگ دیده میشوند.
الماس‌های طیف D ظاهری خالص و یخی دارند و از قیمت بالایی برخوردارند تا جایی که تنها ۸ درصد از مردم دنیا توان مالی تهیه آن سنگ را دارند.
برترین طیف سنگ الماس طبیعی که هیچ رنگی در آن به چشم نمی‌خورد، در سطح F قرار می‌گیرد و در رده‌های بعدی، الماس ته‌رنگ زردی خواهد داشت. اما در روند شکل‌گیری الماس، متغیرهایی مثل گیرافتادن اتم‌های غیرکربنی یا تغییر در میزان فشار، منجر به تغییراتی در این سنگ باارزش می شود. در این صورت الماس‌های با رنگ‌های رنگین‌کمانی تهیه میشوند که «fancy colored diamonds» یا «الماس‌هایی با رنگ‌های فانتزی» نامیده می شوند.
الماس زرد
این رنگ الماس در مقایسه با رنگ‌های دیگر، حتی در عکس الماس طبیعی، در طبیعت بیشتر به چشم می‌خورد و تنها عنصر غیرکربنی که در آن به چشم می‌خورد، نیتروژن است. در رده‌بندی الماس، الماس‌های رده Z با میزان کافی نیتروژن دارند که به همین علت زردرنگ به چشم می آیند. این گروه از الماس‌ها در طیفی از رنگ‌های زرد تا قهوه‌ای هستند و قیمت آن در مقایسه با الماس‌های فانتزی آبی و صورتی، کمتر است.
الماس صورتی
این رنگ الماس طبیعی، نادرترین و به همین دلیل پرطرف‌دارترین رنگ الماس است که نحوه ساخت آن با الماس زرد کاملاً متفاوت است. شکل‌گیری الماس زرد به علت وجود نیتروژن در ترکیبات الماس است.
در ساخت الماس صورتی، چیزی به نام «plastic deformation» نقش می بندد که در اثر فشار ساختار کریستالی، نور سرخ رنگ از بلور الماس به بیرون ساطع می‌شود.
هرچقدر این فشار بیشتر باشد، بلور الماس صورتی‌تر به نظر خواهد رسید. اگرچه این رنگ زیبا و نادر، الماس صورتی را بی‌نظیر می‌کند، رنگ صورتی شفافیت الماس را کاهش می‌دهد و البته چنین قطعه‌هایی به رده‌های بالا نیز دست پیدا نمی‌کنند.
الماس سبز
شکل‌گیری این نوع الماس در مقایسه با سایر رنگ‌های آن بسیار جذاب‌تر به نظر می‌رسد. رنگ سبز این نوع الماس، نتیجه تجزیه طبیعی مواد رادیواکتیو است که در ادامه به الکترون‌های اتم کربن برخورد می‌کنند و به‌این‌ترتیب، رنگ سبز در الماس ایجاد می‌شود. الماس سبز، فقط نوعی از الماس می باشد که پس از تولید و رسیدن به نزدیکی سطح زمین منجر به تغییر رنگ می‌شود.
الماس آبی
این رنگ الماس نیز در شمار کمیاب‌ترین انواع الماس قرار می‌گیرد که با محصور شدن عنصر «بور» در ساختار کریستالی الماس، باعث جذب نور زرد و سپس انعکاس نور آبی می‌شود. عاملی که باعث می‌شود الماس‌های آبی در طیف‌های مختلفی به چشم بخورند، میزان غلظت اتم بور است. یکی از ویژگیهای مهم الماس آبی، شکل‌گرفتن این نوع الماس در محلی چهار برابر عمیق‌تر از سایر انواع الماس است که در اثر حرکت صفحات تکتونیکی زمین به سطح زمین می‌رسند.
الماس سیاه
شاید فکر کنید که الماس سیاه در نتیجه وجود مواد سیاه‌رنگ یا آلودگی در بلور الماس طبیعی شکل می‌گیرد. اما واقعیت این است که این نوع الماس در نتیجه افزوده‌شدن مقدارهای اندکی از آهن و گرافیت به ساختار الماس ساخته می‌شود.
این الماس شفاف نیست و دارای ظاهری مات می باشد. با درنظرگرفتن شکنندگی این نوع الماس و پایین‌بودن مقاومت آن در برابر تراش، برای مصارف صنعتی و غیر تزئینی به کار می‌رود. اگر به سنگ الماس سیاه طبیعی توجه کنید، حفره‌هایی ریز می بینید که در حین تشکیل الماس بوجود آمده اند.
معیارهای رده‌بندی الماس طبیعی
بر اساس طبقه‌بندی مؤسسه گوهرشناسی GIA، چهار معیار اصلی که همگی با حرف C شروع میشوند برای ارزیابی انواع الماس در نظر گرفته شده که به ترتیب عبارت هستند از:
Cut به معنی نوع تراش و برش الماس
Clarity به معنی شفافیت بلور الماس
Color به معنی رنگ الماس
Carat weight به معنی وزن الماس بر پایه قیراط
شفافیت الماس
شفافیت الماس از جمله مهم‌ترین ویژگیهای الماس است. مؤسسه گوهرشناسی GIA، الماس را در طیفی از «Flawless» یعنی بی‌عیب تا «Included» یعنی دارای ناخالصی قرار می‌دهد و به‌این‌ترتیب گران‌ترین و ارزان‌ترین الماس‌ها مشخص میشوند.
وزن الماس
وزن الماس طبیعی آخرین و معیاری مهم در ارزشیابی الماس است. هرچند وزن در تعیین ارزش الماس نقش اساسی دارد، سه معیار رنگ، شفافیت و برش اهمیت زیادی دارد. بزرگ‌ترین الماسی که کشف شده تا اکنون، الماسی به نام «Cullinan Diamond» است که وزنی در حدود ۳,۱۰۶ قیراط دارد.
کلام آخر
در این مقاله از آموزشگاه فتاحی به بررسی الماس طبیعی پرداخته شد و نحوه شکل‌گیری این سنگ گران‌بها را بررسی کردیم. هدیه باشکوه و ارزشمندی که در اعماق زمین شکل می‌گیرد و به رنگ‌های مختلف درمی‌آید، سنگ بسیار سختی هست که از کربن تشکیل شده و وجود بعضی عناصر دیگه در کنار کربن، موجب تغییر در رنگ الماس خواهد شد. الماس در همه رنگ‌های رنگین‌کمان وجود دارد و برای ارزیابی ارزش آن، چهار معیار مهم توسط مؤسسه گوهرشناسی GIA تعیین شده. توصیه می‌کنیم برای یادگیری گوهر تراشی، از مجموعه آموزش طلا و جواهر سازی فتاحی دیدن کنید.